Obchody 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę,
zorganizowane przez Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu
w dniu 18.11.2018 roku
W dniu 18.11.2018 r. zostało zorganizowane przez Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu wspólnie z Ochotnicza Strażą Pożarną w Kotuniu spotkanie z okazji otwarcia czasowej wystawy pt. „Oddział Polskiej Organizacji Wojskowej i Straż Ogniowa Ochotnicza w Kotuniu
w latach 1915-1918”. Wystawa czasowa czynna od 18.11.2018 r. do 17.11.2019 r. została zorganizowana pod honorowym patronatem Prezesa Zarządu Oddziału Wojewódzkiego Związku OSP RP Województwa Mazowieckiego Antoniego Jana Tarczyńskiego.
Celem zorganizowania obchodów 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę
w listopadzie 1918 roku było upamiętnienie i popularyzacja wkładu Oddziału Polskiej Organizacji Wojskowej i Straży Ogniowej Ochotniczej w Kotuniu w odzyskanie niepodległości przez Polskę w listopadzie 1918 r. oraz ukazanie działań niepodległościowych w Kotuniu, poszerzonych o działania POW i Straży Ogniowych na terenie powiatów Mińsk Mazowiecki, Radzyń Podlaski i Siedlce.
Dla uczczenia rocznicy 100-lecia niepodległości wydano książkę autorstwa Zbigniewa Todorskiego: Oddział Polskiej Organizacji Wojskowej i Straż Ogniowa Ochotnicza w Kotuniu w latach 1915-1918. Wydanie 2, poprawione i uzupełnione, Kotuń 2018 i medal okolicznościowy: awers – napis: „Józef Wyrzykowski (1895-1980). Komendant lokalny POW w Kotuniu i organizator straży ogniowej w 1918 r.” i jego popiersie, rewers – napis: „ Setna rocznica rozbrojenia Niemców przez żołnierzy Polskiej Organizacji Wojskowej” i krzyż POW.
Program spotkania, w którym uczestniczyło ponad 150 osób obejmował:
- Rozpoczęcie spotkania.
- Uhonorowanie rodzin żołnierzy POW w Kotuniu i osób zasłużonych dla Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu ( Dyrektor Muzeum Regionalnego w Siedlcach wręczył okolicznościowe medale).
- Informacje o wkładzie Polskiej Organizacji Wojskowej i Straży Ogniowych Ochotniczych w odzyskanie przez Polskę niepodległości w listopadzie 1918 roku;
1/ dr Janusz Kuligowski, Polska Organizacja Wojskowa na terenie powiatu Mińsk Mazowiecki.
2/ dr Wiesław Charczuk, Udział strażaków ochotników w akcji rozbrajania Niemców na terenie powiatu siedleckiego.
3/ Mirosław Walicki, Polska Organizacja Wojskowa na terenie Radzynia Podlaskiego.
4/ Zbigniew Todorski, Oddział Polskiej Organizacji Wojskowej i Straż Ogniowa Ochotnicza w Kotuniu w latach 1915-1918.
- Otwarcie wystawy czasowej oraz promocja książki Zbigniewa Todorskiego pt. „Oddział Polskiej Organizacji Wojskowej i Straż Ogniowa Ochotnicza w Kotuniu w latach 1915-1918”, wyd. 2 poprawione i uzupełnione, oraz medalu pamiątkowego, upamiętniającego wydarzenia w listopadzie 1918 roku.
- Zwiedzanie wystawy stałej Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu.
- Zwiedzanie wystawy fotograficznej: 100 lat dziejów Ochotniczej Straży Pożarnej
w Kotuniu. - Prezentacja wyposażenia technicznego Ochotniczej Straży Pożarnej w Kotuniu.
Wystawa czasowa:
„Oddział Polskiej organizacji Wojskowej i Straż Ogniowa Ochotnicza w Kotuniu w latach 1915-1918” od 18.11.2018 r. do 17.11.2019 r.
Wystawa: „Oddział Polskiej Organizacji Wojskowej i Straż Ogniowa Ochotnicza w Kotuniu w latach 1915-1918” ukazuje mieszkańców Kotunia i okolic, którzy w latach Wielkiej Wojny (I wojna światowa) podjęli przygotowania do powstania zbrojnego mającego na celu wskrzeszenie Polski po 123 latach niewoli.
Na skutek wybuchu wojny i zamknięcia granicy z Austro-Węgrami organizacje strzeleckie, w tym działająca w Siedlcach, straciły kontakt ze swymi władzami mającymi siedziby we Lwowie i Krakowie i rozpoczęły działalność na własną rękę. W sierpniu 1914 r. doszło do porozumienia między Adamem Kocem, najstarszym oficerem Związku Walki Czynnej, a komendantem Drużyn Strzeleckich Karolem Rybasiewiczewm i po kilku dniach doszło do połączenia obu organizacji w jedną, której Koc nadał nazwę Polska Organizacja Wojskowa. Powstała ona z inicjatywy Józefa Piłsudskiego jako tajna i działająca w warunkach konspiracyjnych siła zbrojna. Była częścią większego planu Piłsudskiego polegającego na budowie własnych, niezależnych struktur wojskowych, których znaczenie rosło wraz z biegiem miesięcy i lat Wielkiej Wojny.
Do działającego od czerwca 1914 roku plutonu Związku Strzeleckiego w Siedlcach, zorganizowanego przez przysłanego z Galicji pchor. Stefana Pióro, należał Aleksander Kostrzewski, mieszkaniec Zofinowa, niewielkiej wioski odległej 5 km na zachód od Kotunia. W październiku 1914 r. organizację strzelecką w Siedlcach przekształcono w Polską Organizację Wojskową, a w listopadzie 1914 r. do Siedlec przybył Aleksander Miedziński z zadaniem utworzenia tu Komendy Okręgu III POW.
Aleksander Kostrzewski, instruktor Okręgu III POW w Siedlcach, przystąpił w 1915 roku do organizowania oddziału POW na terenie ówczesnej gminy Żeliszew. 1.01.1916 r. została utworzona Komenda lokalna POW w Kotuniu z oddziałem liczącym 18 zaprzysiężonych żołnierzy. Komendantem lokalnym do 17.04.1918 r. był Aleksander Kostrzewski „Bohun”. Od 18.04.1918 r. do 11.11.1918 r. Komendantem lokalnym był Józef Wyrzykowski. Do października 1918 r. oddział POW w Kotuniu rozrósł się do 51 zaprzysiężonych żołnierzy, w tym 8 kobiet. Posiadał 2 plutony i trzeci w trakcie organizacji oraz sekcję żeńską. Oddział POW w Kotuniu posiadał około 30 osób współpracujących[1].
Wystawa czasowa zorganizowana w Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu podzielona jest na dwie części. W część zatytułowanej „Oni sięgnęli po wolność” pokazani zostali ludzie i dokumenty obrazujące działalność konspiracyjną Oddziału POW w Kotuniu, zdjęcia ze służby wojskowej i dalszej pracy w ramach placówki Związku Peowiaków w Kotuniu. W tej części są zdjęcia komendantów, dowódców plutonów i żołnierzy POW oraz łączniczki Janiny Woźniak z domu Kostrzewska i Florentyny Godlewskiej z domu Kurkus, prowadzącej punkt kontaktowy w sklepie Mariana Zajdowskiego w Kotuniu. Są też zdjęcia żołnierzy POW w mundurach Wojska Polskiego, w większości 22 pułku piechoty w Siedlcach utworzonego 25.11.1918 r. W gablocie pod zdjęciami zaprezentowano legitymacje z działalności w Związku Peowiaków i odznaczenia, jakie otrzymali za udział w walce o wolną Polskę.
W części zatytułowanej „Zdjęcia i dokumenty Straży Ogniowej Ochotniczej w Kotuniu” zaprezentowano działalność żołnierzy POW w Kotuniu w ramach zorganizowanej w maju 1918 roku Straży Ogniowej Ochotniczej, która posłużyła do zakonspirowania działalności niepodległościowej. Jest tu zdjęcie organizatora straży Józefa Wyrzykowskiego, Komendanta lokalnego POW od 18.04.1918 r. i kilku innych strażaków oraz Heleny Ruszkowskiej, aktorki Teatru Amatorskiego wystawiającego sztuki patriotyczne rozbudzające polskość i potrzebę walki o niepodległość. Obok zdjęć członków SOO, pokazano dokumenty z 1918 roku, a wśród nich Pokwitowanie z 24.10.1918 r. za opłacenie składki członkowskiej do Związku Floriańskiego za 1918 rok i rachunek z 9.11.1918 r. za zakupioną sikawkę ręczną przenośną w Fabryce Maszyn Rzewuski i Spółka w Warszawie oraz zdjęcie kupionej sikawki. W gablocie pokazano m. in. Książkę skarbnika SOO z 1918 r. z wpisami ukazującymi działalność straży i medal pamiątkowy wykonany z okazji 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości w listopadzie 1918 roku, upamiętniający Józefa Wyrzykowskiego Komendanta lokalnego POW w Kotuniu i organizatora straży ogniowej w 1918 r. (awers) i setną rocznicę rozbrojenia Niemców przez żołnierzy Polskiej Organizacji Wojskowej (rewers), oraz książki z dziejów OSP i POW.
Wystawę zorganizowano w ramach obchodów setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości w listopadzie 1918 roku dzięki wsparciu finansowemu z budżetu Samorządu Województwa Mazowieckiego. Honorowym patronatem objął wystawę Prezes Zarządu Oddziału Wojewódzkiego Związku OSP RP Województwa Mazowieckiego Antoni Jan Tarczyński.
W dniu otwarcia wystawy zorganizowano spotkanie rodzin żołnierzy POW i mieszkańców Kotunia oraz osób zasłużonych dla powstania i rozwoju Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu.
[1] Szerzej na temat POW w: Z. Todorski, Oddział Polskiej Organizacji wojskowej i Straż Ogniowa Ochotnicza w Kotuniu w Latach 1915-1918, Kotuń 2018.
