Prezentacja zbiorów i działalności historycznej Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu
Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu zostało powołane jako społeczne uchwałą zarządu Ochotniczej Straży Pożarnej w Kotuniu z dnia 26.08.1982 r. Powołano 11-osobowy komitet organizacyjny z prezesem Zbigniewem Todorskim, ówczesnym naczelnikiem OSP w Kotuniu. Stałą ekspozycję 267 muzealiów otwarto dla zwiedzających w dniu 25.11.1983 r.
Wojewoda Siedlecki, płk dypl. pilot Janusz Kowalski, zarządzeniem nr 40/83 z dnia 30.09.1983 r. przekształcił społeczne Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu w Oddział Muzeum Okręgowego w Siedlcach. Zasady funkcjonowania Oddziału – Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu zostały zawarte w zarządzeniu nr 1/83 dyrektora Muzeum Okręgowego w Siedlcach, mgr Zofii Więckowskiej, z dnia 3.10.1983 r.
Siedzibą muzeum jest remiza Ochotniczej Straży Pożarnej w Kotuniu udostępniana bezpłatnie. Rozbudowa obiektu w latach 1984-1985 i 1987-1988 pozwoliła na powiększenie powierzchni wystawowej muzeum. Ilość eksponatów cały czas powiększa się przez bezpłatnie pozyskiwanie jako darowizn, głównie od osób indywidualnych z całej Polski i Ochotniczych Straży Pożarnych z byłego województwa siedleckiego. Na dzień 31.12.2017 r. muzeum posiadało ogółem 1183 obiekty, w tym 719 artystyczno-historyczne i 464 techniczne.
Muzealia po konserwacji włączane są do wystawy stałej, obrazującej historię techniki i kultury polskiego pożarnictwa. Zmiany ekspozycji następowały po każdej rozbudowie obiektu, których celem było zwiększanie ilości pomieszczeń wystawowych na stale pozyskiwane muzealia. Ostatnia przebudowa ekspozycji stałej była po kapitalnym remoncie obiektu, przeprowadzonym w roku 2013. Powierzchnia wystawiennicza muzeum składa się z 5 sal wystawowych o łącznej powierzchni 265,45 m2.
Podczas ostatniego remontu, przeprowadzonego przez Urząd Gminy w Kotuniu ze wsparciem funduszu europejskiego, budynek ocieplono, dokonano wymiany oświetlenia, wymieniono pokrycie dachu z założeniem instalacji odgromowej i wykonano centralne ogrzewanie z kotłowni gazowej.
W Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu realizowane są takie cele, jak:
– zbieranie muzealiów (wszystkie muzealia zgromadzone w Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu pozyskane zostały w drodze darowizny),
– konserwacja pozyskanych muzealiów,
– prezentowanie muzealiów na wystawie stałej, sukcesywnie uzupełnianej w nowe pozyskiwane muzealia.
Muzeum w Kotuniu jest placówką naukowo-badawczą, muzealia są wyeksponowane w sposób umożliwiający poznawanie rozwoju techniki pożarniczej w ujęciu historycznym oraz sposobów używania tego sprzętu podczas akcji ratowniczo-gaśniczych.
Ekspozycja przystosowana jest do prac naukowo-badawczych dla studentów, historyków i innych osób opracowujących dzieje straży pożarnych oraz do prowadzenia własnej działalności naukowo-badawczej przez pracowników muzeum.
Oprócz takich zadań muzeum jak: zbieranie, konserwacja i przechowywanie oraz prezentowanie i promowanie zbiorów, osoby zwiedzające muzeum są zawsze oprowadzane przez przewodnika muzeum. Podczas prezentacji stałej wystawy nawiązywany jest dialog inicjowany przez obie strony: zwiedzającego i oprowadzającego. Osoby zwiedzające muzeum zadają różne pytania dotyczące muzealiów i pracy strażaków.
Jest to lekcja muzealna, podczas której upowszechniane są podstawowe wartości historii, nauki i kultury polskiego pożarnictwa. Osoby zwiedzające czują się gośćmi muzeum, mają możność bezpośredniego kontaktu z eksponatami, mogą je dotykać, brać do rąk, fotografować się w czapkach strażackich i hełmach i z różnym sprzętem technicznym służącym do gaszenia pożarów. Dużą atrakcją dla zwiedzającego jest uruchamianie syreny ręcznej oraz słuchanie głosu tyfonu – dawnej syreny pneumatycznej. Bezpośredni kontakt z eksponatami, pokazanymi tematycznie z narracją historyczną, kształtuje wartości poznawcze i estetyczne wśród młodzieży i starszego pokolenia. Technikę uzupełniają plakaty, zdjęcia i ryciny pokazujące sposób prowadzenia akcji gaśniczej i obsługę sprzętu strażackiego. Całość ma dobrze skomponowaną estetykę i oświetlenie sal wystawowych. Taki sposób prezentacji zbiorów wnosi dużo wartości do wyobraźni osób zwiedzających muzeum.
Prof. dr hab. Lucjan Turos w publikacji: Uczestnictwo w kulturze mieszkańców gminy Kotuń, wydanej w 1996 roku, w rozdziale VII: Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu jako czynnik kulturotwórczy, napisał: „Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu spełnia, jak o tym świadczą potoczne obserwacje, sondaże i badania, ważne funkcje kulturotwórcze, oświatowe i wychowawcze. Przede wszystkim uczy szacunku dla historii ukazując na przykładzie dziejów pożarnictwa jego ścisły związek z życiem społeczeństwa, z gospodarką i kulturą. (…) Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu uczy również umiejętności wykrywania związków między działalnością OSP a postępem technicznym i tym samym stanowi pewną inspirację dla twórczości technicznej młodzieży szkolnej i dorosłych.”
Muzeum nie posiada oddzielnej sali na wystawy czasowe, natomiast posiada niżej wymienione wystawy tematyczne w ramach wystawy stałej:
- Rozwój techniki pożarniczej od połowy XIX do końca XX w..
- Podręczny sprzęt gaśniczy.
- Zabytkowe pojazdy pożarnicze.
- Kultura polskiego pożarnictwa.
- Wystawa fotograficzna: Manewry i akcje gaśnicze OSP Kotuń w fotografii Zbigniewa Todorskiego.
- Wystawa fotograficzna: Pożar Rafinerii nafty Czechowice-Dziedzice 26-29 czerwca 1971 r.
- Wystawa fotograficzna dokumentująca pożar w garażu OSP w Kotuniu w 1985 r.
Głównym celem tworzonego Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu było zorganizowanie placówki naukowej do udokumentowania dziejów straży pożarnych byłego województwa siedleckiego, ich kultury i zachodzących zmian w wyposażeniu. Zarząd Wojewódzki Związku Ochotniczych Straży Pożarnych w Siedlcach utworzył uchwałą z dnia 21.12,1984 r. przy Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu Wojewódzkie Archiwum Pożarnictwa. W przyjętym programie działalności historycznej Zarządu Wojewódzkiego ZOSP w Siedlcach, jednostkom OSP zlecono przekazywanie do archiwum starych dokumentów. Zbiory archiwaliów w muzeum powiększyły się w 2016 roku o dokumentację z 25 lat działalności Zarządu Wojewódzkiego Związku OSP w Siedlcach i z kilkunastu lat byłej Powiatowej Komendy Straży Pożarnych.
Muzealia techniki pożarniczej posiadają fabryczne tabliczki informacyjne i napisy odlane na korpusach. W zbiorach muzeum są instrukcje fabryczne motopomp, cenniki i katalogi producentów sikawek, motopomp i innego sprzętu. Wystawę muzealiów technicznych uzupełniają fotografie, ryciny i plakaty prezentujące zasady działania sprzętu i sposoby pracy strażaków podczas akcji gaśniczych.
Muzealia artystyczno-historyczne, dokumentujące działalność pozaoperacyjną, ukazują kulturę polskiego pożarnictwa oraz osiągnięcia ponad 100-letniej historii straży pożarnych
i ich wkład do ogólnopolskiej skarbnicy kulturowej narodu polskiego. Szczególnie cenne do badań historycznych są dyplomy nadania odznaczeń, świadectwa ukończenia kursów, legitymacje strażackie, tableau, plansze umundurowania i dystynkcji, plakaty, ulotki zapobiegania pożarom i inne, łącznie 168 obiektów.
Bazę naukową muzeum uzupełnia zbiór biblioteczny liczący 512 tytułów oraz cenne dla historyków instrukcje i regulaminy wyszkolenia bojowego, musztry i ćwiczeń ze sprzętem, oraz zbiory przepisów do organizacji ochrony przeciwpożarowej, techniki przeciwpożarowej i zapobiegania pożarom.
Dziś, po 35 latach działalności, dzięki pozyskiwanym zbiorom i ich opracowywaniu, Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu jest bazą naukową do badania dziejów pożarnictwa w całej Polsce.
Dotychczas z wykorzystaniem zbiorów muzeum powstało 7 prac magisterskich,
22 publikacje książkowe, 4 artykuły naukowe opublikowane w rocznikach i 39 artykułów popularnonaukowych opublikowanych w „Strażaku Mazowieckim” i „Przeglądzie Pożarniczym”. W latach 1988 i 2004 zorganizowano w Kotuniu sesje naukowe, których pokłosiem są publikacje książkowe. Wydano 2 opracowania własne o Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu,
8 pocztówek z eksponatami i folder na 35-lecie muzeum.
Obecnie z wykorzystaniem zbiorów muzeum opracowywane są dzieje straży pożarnych powiatu Mińsk Mazowiecki.
Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu włączyło się w ponad stuletnią działalność historyczno-muzealną, realizując założenia podjęte przez twórców pierwszej organizacji strażackiej. W składzie pierwszego Zarządu Związku Floriańskiego, powołanego w dniu 10 września 1916 roku była funkcja kustosza mającego specjalne kwalifikacje i uprawnienia do opiekowania się zbiorami muzealnymi i bibliotecznymi. Pierwszym kustoszem był ks. Marcin Szkopowski z Warszawy.
W 1917 roku ukazał się na łamach „Przeglądu Pożarniczego” obszerny artykuł redaktora naczelnego, Leona Ostaszewskiego: Muzeum pożarnicze. Autor uzasadniał w nim konieczność i celowość powołania krajowego muzeum pożarniczego, „instytucji, która gromadząc zbiory, dotyczące pożarnictwa krajowego, oddałaby w przyszłości nieocenione usługi przyszłym badaczom tej dziedziny naszej pracy społecznej”.
W latach 80. XX w. kierownik Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu, Zbigniew Todorski, wchodził w skład Komisji Historyczno-Muzealnej Zarządu Głównego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych w Warszawie. Jej przewodniczącym w tych latach był płk poż. w st. spoczynku Władysław Pilawski. W „Strażaku” z lutego 1982 r. opublikował duży artykuł:
W trosce o przyszłość, w którym we wstępie napisał „Wychowanie obywatelskie społeczeństwa, a młodego pokolenia w szczególności, realizuje się przede wszystkim przez poznawanie tradycji narodowych, historii i kultury”. Obejmując przewodnictwo w komisji, Pilawski uznał za najpilniejsze zadanie uporządkowanie działalności placówek muzealnych
i izb tradycji w celu zabezpieczenia licznych eksponatów muzealnych, będących w posiadaniu tych jednostek oraz podjecie prac zapewniających poznanie przeszłości ochrony przeciwpożarowej w życiu społeczeństwa, także wsparcie zawodnej pamięci ludzkiej dokumentami, fotografiami i trwałymi wytworami danej epoki – eksponatami muzealnymi.
Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu stało się ważnym ogniwem w realizacji zadań Komisji Historyczno-Muzealnej. Dokumenty prawne z organizacji muzeum zostały opublikowane w „Pożarniczym Roczniku Muzealnym (Historycznym)” Zarządu Głównego Związku OSP
z 1987 roku jako wzorcowe dla innych placówek muzealnych w Polsce.
Opracował: Zbigniew Todorski
Kierownik Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu,
Członek Komisji Historycznej ZG ZOSP RP
Kotuń, 16.07.2018 r.
